Thế nào là Quy tắc tài khóa?

Lê Dũng

Chủ Nhật , 17/09/2023 , 22:02 (GMT+7)

Theo nghĩa rộng quy tắc tài khóa (Fiscal rules) là các cơ chế thể chế nhằm kiềm chế tính tùy nghi của chính sách tài khóa.

Quy tắc tài khóa là gì?

chính sách tài khóa là công cụ quan trọng của chính sách kinh tế vĩ mô — Chính sách tài khóa là công cụ quan trọng của chính sách kinh tế vĩ mô

Tài khóa là một chu kỳ trong thời gian cụ thể 12 tháng, đây được xem là mốc thời gian được sử dụng để tính thuế hằng năm, có hiệu lực cho báo cáo dự toán và quyết toán hằng năm của ngân sách nhà nước cũng như của các doanh nghiệp. Tài khóa thông thường được sử dụng tương đương hoặc thay cho cụm từ "năm tài chính" hoặc "năm quyết toán thuế".

Chính sách tài khóa được hiểu là quyết định của chính phủ về điều chỉnh mức chi tiêu và thuế suất nhằm mục đích hướng nền kinh tế vào mức sản lượng, mức việc làm mong muốn, ổn định giá cả, lạm phát trong nền kinh tế của một quốc gia. Hiểu một cách đơn giản hơn thì chính sách tài khóa được xem là công cụ quan trọng của nền kinh tế vĩ mô, tác động đến quy mô hoạt động kinh tế thông qua thay đổi chi tiêu, thuế của chính phủ.

Vai trò của quy tắc tài khóa

Trong kinh tế vĩ mô, chính sách tài khóa có vai trò vô cùng quan trọng

+ Trong nền kinh tế vĩ mô, chính sách tài khóa được xem là công cụ được sử dụng để nhằm điều tiết nền kinh tế của chính phủ thông qua thuế và chính sách chi tiêu mua sắm. Với điều kiện bình thường, chính sách tài khoá được dùng để nhằm tác động vào tăng trưởng kinh tế đất nước. Còn khi nền kinh tế phát triển quá mức hoặc suy thoái thì nó là công cụ đưa nền kinh tế về trạng thái cân bằng.

+ Về mặt lý thuyết, chính sách tài khóa còn được xem là công cụ để khắc phục thất bại của thị trường. Cùng với đó, nó còn giúp phân bổ các nguồn lực hiệu quả thông qua thực thi chính sách chi tiêu của chính phủ và thuế.

Như vậy, ta có thể thấy, chính sách tài khóa là công cụ phân phối, tái phân phối tổng sản phẩm quốc dân. Mục tiêu của chính sách tài khóa là để điều chỉnh phân phối tài sản, thu nhập, cơ hội hoặc rủi ro có nguồn gốc từ thị trường. Tức chính sách tài khóa sẽ tạo lập sự ổn định về mặt xã hội để tạo nên môi trường ổn định hơn cho tăng trưởng và đầu tư.

+ Chính sách tài khóa có ý nghĩa trong việc hướng đến mục tiêu tăng trưởng, định hướng phát triển. Dù tăng trưởng trực tiếp hay gián tiếp thì tất cả đều là mục tiêu cuối cùng của chính sách tài khóa.

+ Chính sách tài khóa cũng giúp phân bổ có hiệu quả các nguồn lực trong nền kinh tế thông qua thực thi chính sách chi tiêu của chính phủ và thu chi ngân sách hiệu quả.

Như vậy, chính sách tài khóa đóng vai trò to lớn và góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế quốc gia cũng như giúp thúc đẩy phát triển kinh tế trên thị trường.

Ngày nay, các chính sách tài khóa được ban hành và áp dụng trễ hơn so với diễn biến của thị trường tài chính, chính phủ cần thu thập dữ liệu báo cáo trong một khoảng thời gian nhất định, sau đó mới thống kê làm căn cứ đưa ra các quyết định mang tính chiến lược, quyết định ban hành chính sách. Chính vì thế, khi các quyết định về chính sách đã được thực hiện thì cũng cần có thời gian để tác dụng của nó có thể đến được với người dân và các chủ thể là người thụ hưởng.

Phân loại quy tắc tài khóa

Fiscal rules là các cơ chế thể chế nhằm kiềm chế tính tùy nghi của chính sách tài khóa

Các quy tắc tài khóa có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Trong đó, có một điểm khác biệt quan trọng giữa các các quy tắc hình thức và quy tắc định lượng.

- Các quy tắc tài khóa định lượng được chia thành 4 nhóm chính:

+ Các quy tắc về nợ hay các quy tắc bù đắp

Các quy tắc về nợ thường được quy định như là mức giới hạn trần hệ số nợ trên GDP, thể hiện dưới dạng số ròng hoặc số tổng. Các quy tắc này cũng có thể đặt ra các giới hạn về vay mượn, như trong vấn đề ngân hàng trung ương phát hành trái phiếu bằng ngoại tệ...

+ Các quy tắc về cán cân ngân sách

Các quy tắc này có thể áp dụng cho cán cân tài khóa không điều chỉnh hoặc cán cân được điều chỉnh theo chu kỳ.

Chúng có thể được xác định cho cán cân tổng thể (gồm tất cả các khoản thu và chi tiêu tài khóa), cán cân ngân sách cơ bản (không gồm chi trả lãi) hoặc cán cân vãng lai (không gồm chi đầu tư, được gọi là các quy tắc vàng).

+ Các quy tắc thu

Các quy tắc này có thể dùng để định mức giới hạn trần nhằm tránh hiện tượng gánh nặng thuế khóa quá mức hay giới hạn sàn để khuyến khích thu.

+ Các quy tắc chi tiêu

Các quy tắc này định mức giới hạn trần cho tổng chi tiêu công hoặc một số hạng mục chi công cụ thể. Chúng thường áp đặt cho mức độ, tỉ lệ tăng trưởng hoặc tỉ lệ phần trăm GDP .

- Các quy tắc hình thức xác định các thuộc tính và tương tác giữa các bên tham gia vào quy trình ngân sách với mục tiêu tăng cường minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả quản lý tài khóa.

Chẳng hạn, theo các quy tắc này, chính phủ có thể được yêu cầu phải tuyên bố và cam kết thực hiện một chiến lược chính sách tài khóa trong khoảng thời gian nhất định, đồng thời báo cáo và công bố các kết quả tài khóa định kỳ.

Ngoài ra, các quy tắc tài khóa định lượng có thể được xem là các cam kết lâu dài nhằm đạt được các mục tiêu định lượng đề ra cho một số số liệu ngân sách tổng thể chính.

Các quy tắc hình thức có thể là công cụ để nâng cao công tác quản lý tài khóa. Các quy tắc này có thể giúp quy trình ngân sách mang tính "thứ bậc" hơn bằng cách trao quyền lực cho những chủ thể bảo đảm thực hiện chính sách tài khóa đúng đắn; làm rõ những yếu kém trong khuôn khổ tài khóa; và tăng cường tính trách nhiệm giải trình đối với xã hội.

Ở khâu phê chuẩn, các quy tắc "mang tính thứ bậc" hạn chế quyền điều chỉnh quy mô đề xuất ngân sách của cơ quan lập pháp; Ở khâu dự toán ngân sách, chúng là các quy tắc trao nhiều quyền lực cho bộ trưởng tài chính hơn là các bộ chi tiêu và ở khâu chấp hành, chúng hạn chế quyền sửa đổi ngân sách đã được thông qua của cơ quan lập pháp.

Vì thế, bên cạnh việc nâng cao khả năng quản trị và tính minh bạch, các quy tắc hình thức có thể đóng vai trò quan trọng trong việc đạt sự đồng thuận về các cải cách tài khóa.